Eurasianet (ԱՄՆ)․ Ադրբեջանի ավտորիտարիզմը և «Ռազմավարների պուրակ»-ը
ՎերլուծությունInosmi.ru-ն գրում է, որ անցյալ տարվա Հայաստանի հետ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում ադրբեջանական ընդդիմության և քաղաքացիական հասարակության շատ ներկայացուցիչներ թույլ հույս ունեին, որ Ադրբեջանի հաղթանակից հետո կփոխվի երկրի ավտորիտար համակարգի ամբողջ տրամաբանությունը: Իշխանություններին սատարելիս և նույնիսկ պատերազմին դեմ արտահայտվող մի քանի քաղաքացիների վրա հարձակվելիս նրանք կարծես միաժամանակ հույս ունեին մի տեսակ ազգային հաշտեցման, որ եկել է ժամանակը, երբ հասարակությունը կարող է ավելի ակտիվ դեր խաղալ երկրի կառավարման գործում: Բայց այդպես չստացվեց:
Նախագահ Իլհամ Ալիևը չի դադարեցրել հարձակումները ընդդիմությանը վրա, կիրառում է նույն ռեպրեսիվ մեթոդները և չի ցուցաբերում հետաքրքրության նշաններ երկրի քաղաքական համակարգը բարեփոխելու հարցում: Օրերս Բաքվում բացվել է «Պատերազմի ռազմավարների պուրակ»-ը, որի մռայլ ցուցադրությունը ներառում է սաղավարտներ և հայ զինվորների ծաղրական մանեկեններ: Այդտեղ արտահայտված թշնամու ապամարդկայնացումը բացահայտում է օտարացման այն տրամաբանությունը, որը գերիշխում է Ադրբեջանում տասնամյակներ շարունակ. թշնամին՝ ներքին թե արտաքին, պետք է ոչնչացվի:
Ըստ այդ տրամաբանության, եթե արտաքին թշնամին արժանի է ֆիզիկական ոչնչացման, ապա ներքին թշնամին՝ ընդդիմությունը ռեպրեսիաների է ենթարկվում, երբ փորձում է ինքնահաստատվել: Բացի դա Ադրբեջանում քաղաքացիական հասարակության խմբերին արգելված է արտերկրից դրամաշնորհներ ստանալ: Ադրբեջանի քաղաքացիական հասարակությունն անկեղծորեն համոզված էր, որ Ղարաբաղյան պատերազմը ազգի ազնիվ պատերազմ է, այլ ոչ թե Ալիևի պատերազմն է: Դա զարմացրել է միջազգային դիտորդներին, քանի որ, ի տարբերություն ազգայնականների քաղաքացիական հասարակության խմբերը առաջնորդվում են ազատական արժեքներով: Բայց նրանցից ոմանք զսպված աջակցել են պատերազմին պատճառաբանելով, որ դա պահանջում է հասարակությունը, կամ որ Բաքուն այլընտրանք չունի տասնամյակներ շարունակ հայկական կողմի զիջումների չգնալու պատճառով: Իսկ ոմանքէլ որդեգրել են ագրեսիվ, ազգայնական դիրքորոշում և դա հասցրել են այն աստիճանի, որ մեղադրել են հակապատերազմական ակտիվիստների փոքրամասնությանը օտարերկրյա դրամաշնորհների եղանակով փող աշխատելու մեջ: Երկու դեպքում էլ նրանք առաջնորդվել են հասարակության մեջ գերակշռող ազգային գաղափարով, որը այդ երկրում սերմանվում է դեռ դպրոցից, և որը կարելի է բնութագրել որպես Լեռնային Ղարաբաղի մոլուցք: Միամտություն է ակընկալել, որ հաղթանակը կփոխի իրավիճակը և կդադարեցնի թշնամանքի և անմարդկայնության այդ մոլուցքը:
Պատերազմի ընթացքում Ալիևը բացահայտորեն հայ զինվորներին անվանել է «շներ», իսկ «մենք նրանց շների պես քշում ենք» արտահայտությունը ոգևորությամբ է ընդունվել քաղաքացիական հասարակության և ընդդիմության շրջանակներում: Իսկ հիմա նույն մականունը կիրառվում է հենց նրանց նկատմամբ: Ալիևը 1990-ականների սկզբի պաշտոնյաներին անվանել է «շներ», ովքեր «պատասխանատու են Շուշիի և Լաչինի օկուպացիայի համար»։ Պատերազմից հետո, մի այնպիսի միջավայրում, որտեղ այլախոհությանը և տարակարծությանը տեղ չունի գերիշխող ազգայնականության հետ, ընդդիմությանը և քաղաքացիական հասարակությանը մնում են միայն երկրորդական խնդիրներ, որոնց վերաբերյալ նրանք կարող են կարծիք արտահայտել: Եվ նրանց արծածած թեմաներից մեկը Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահների ներկայության հետ անհամաձայնությունն է: Հայերի նկատմամբ ատելությունը գենետիկորեն չի ժառանգվում, այլ ստեղծվում, անընդհատ սնուցվում և խրախուսվում է երկրի էլիտաների կողմից: Ներկայումս իշխող ռեժիմն ուժեղ է, քան երբևէ և հաշտեցման կարիք չունի ո'չ ընդդիմադիր կուսակցությունների, և ո'չ էլ ռեժիմի լեգիտիմությունը կասկածի տակ դնող քաղաքացիական հասարակության խմբերի հետ:
Վերջիններս պահանջում են գոնե որոշակի աստիճանի ժողովրդավարացում և բարեփոխումներ, և որը, իր հերթին, ենթադրում է քաղաքացիական հասարակության ավելի լայն ներգրավվածություն և աշխուժացում: Բայց վտանգ կա, որ դա զայրույթ կառաջացնի այն մարդկանց շրջանում, ովքեր ընդունել են ադրբեջանական ազգային ինքնության գաղափարը, որը հիմնված է հայերի նկատմամբ թշնամանքի և ապամարդկայնացման վրա: Եվ ինչո՞ւ է այդ դեպքում ժողովրդավարեցումը պետք իշխանություններին: Իսկ նոմինալ ընդդիմության որոշ խմբեր կապիտալացրել են ստեղծված իրավիճակը և զբաղեցրել գաղափարական դիրքեր առանց կասկածի տակ դնելու կառավարության լեգիտիմությունը: Համեմատության համար հիշեցնենք, թե ինչ է տեղի ունեցել, երբ մի խումբ ադրբեջանցի ֆեմինիստուհիներ փորձել են երթ կազմակերպել ի պատիվ Կանանց միջազգային օրվա:
Բացի ոստիկանության նախազգուշացումներից, որը արգելել է երթը, նրանք սպառնալիքներ են ստացել ազգայնական ծայրահեղականների կողմից, և արդյունքում հանրահավաքը առավել սակավաթիվ է ստացվել, քան մեկ տարի առաջ տեղի ունեցած նմանատիպ միջոցառումը: Իսկ ոստիկանությունը բերման է ենթարկել գրեթե 30 մասնակիցների: Այս ամենի ֆոնին «Պատերազմի ռազմավարների պուրակ»-ի բացումը չպետք է ոչ ոքի զարմացնի: Դրա ստեղծումը ամբողջությամբ տեղավորվում է այն տրամաբանության մեջ, որը գերիշխում է ադրբեջանական պետությունում. ավտորիտարիզմ ներսից և դրսից:
Անի Սայադյան
Pressmedia.am