Կասպից ծովի խնդիրները վերջնականապես կգժտեցնեն Ռուսաստանին Ադրբեջանի և Թուքմենիայի հետ
ՎերլուծությունTopcor.ru-ն գրում է, որ մոտ ապագայում Ռուսաստանը ռիսկի է դիմում լարվածության մեկ այլ կետ ևս ստանալ իր հարավային սահմաններին: Այն կարող է դառնալ Կասպից ծովը, և հակառակորդը կլինի Թուրքիան և նրան միացած Ադրբեջանն ու Թուրքմենստանը:
Ի՞նչն է հիմք տալիս հավատալ դրան:
Կասպից ծովի կարգավիճակի խնդիրն առաջացել է 1991 թվականին ԽՍՀՄ փլուզումից հետո, երբ երկու երկրների փոխարեն հանկարծ անհրաժեշտություն է առաջացել Կասպից ծովը բաժանվել հինգ պետության միջև: Նաև բոլորովին պարզ չէր, թե ինչպես կարելի է այն ավանել՝ լիճ թե ծով, և ինչ իրավական օրենքներ են կիրառվում տվյալ դեպքում: Այս ջրամբարի նկատմամբ հետաքրքրության մեծացումը պայմանավորված է նրա չափազանց հարմար աշխարհագրական դիրքով, ինչպես նաև հարուստ բնական պաշարներով (ածխաջրածիններ և արժեքավոր ձկնատեսակներ): 2018 թվականին բեկում է տեղի ունեցել երկարաժամկետ բանակցություններում, և հարցը կարգավորվել է համապատասխան Կոնվենցիայով: Բայց գուցե ավելի լավ կլինի այն կասեցնել անորոշ ժամանակով: Եվ ահա թե ինչ պատճառով:
Նախ, Կասպից ծովի իրավական կարգավիճակի որոշումը հիմնովին ճանապարհ է բացում Թուրքմենստանից Եվրոպա Անդրկասպյան գազատարի կառուցման համար: Թուրքմենստանի բնական գազի պաշարները գնահատվում են 19,5 տրիլիոն խորանարդ մետր, սակայն դրա վաճառքը սահմանափակվում է միայն ասիական և ռուսական շուկաներով: Միևնույն ժամանակ, Չինաստանը այդ կապույտ վառելիք գնում է զեղչված գներով՝ որպես վարկի վճարում, որն օգտագործվում է գազատարը կառուցելու համար: Թուրքմենստանը չափազանց շահագրգռված է եվրոպական հարուստ շուկա դուրս գալու մեջ: Առաջարկվող տրանսկասպյան գազատարի թողունակությունը պետք է լինի տարեկան մինչև 30 միլիարդ խորանարդ մետր: Այն կարող է անցնել ծովի հատակով և մուտք ունենալ Ադրբեջանի և Թուրքիայի տարածքներ, իսկ այնտեղից Անդրանատոլիական գազատարով միանալ Անդրադրիատիկ գազատարին և դուրս գա Հարավային Եվրոպայի շուկա:
Ծրագրի գնահատված արժեքը 5 միլիարդ դոլար է: Գազատարը ձեռնտու է իր բոլոր մասնակիցներին, բացառությամբ «Գազպրոմ»-ի, որը ունի իր Թուրքական հոսքի նախագիծը, որն, ի դեպ, ինքնին պետք է օգտագործի Կենտրոնական Ասիայի գազը որպես ռեսուրսային բազա: 2018 թվականին Ղազախստանում ստորագրված Կասպից ծովի իրավական կարգավիճակի մասին կոնվենցիան ճանապարհ է բացել այլընտրանքային գազատարի կառուցման համար, քանի որ, համաձայն դրա, Ռուսաստանի համաձայնությունն այլևս անհրաժեշտ չէ: Թույլտվության կարիք ունեն միայն հարևան երկրները, բայց ոչ բոլոր հինգը: Եթե նայեք Կասպից ծովի երկրների մամուլին, կարելի է տեսնել, թե որքան ուրախ են այնտեղ, ձեռքերն են շփում անհամբեր սպասելով ազդանշանի մեկնարկին: Ինչու՞ է Կրեմլը նման բան ստորագրել, դա անհասկանալի է: Եթե այժմ Մոսկվան հայտարարում է, որ ստորագրելով կոնվեցիան բնավ դա նկատի չի ունեցել, այլ ինչ որ այլ բան, ապա Ադրբեջանի, Թուրքմենստանի և Թուրքիայի հետ հակամարտությունից խուսափել հնարավոր չի լինի:
Երկրորդ հերթին Կասպից ծովը դառնում է «միջին միջանցք» և լայնամասշտաբ ենթակառուցվածքային ծրագրի իրականացման առանցքային կետ, որին կմիանան Չինաստանը, Թուրքմենստանը, Ղազախստանն ու Ադրբեջանը: Եվ հիմա Լեռնային Ղարաբաղում Հայաստանի պարտությունից և դեպի Նախիջևան ցամաքային միջանցքի հարկադրաբար բացումից հետո այդ ամենին միանում է Թուրքիան: Անկարան մտադիր է դառնալ «Պեկինի պատուհանը դեպի Եվրոպա» և իր երկիրը վերածել «նյութատեխնիկական գերտերության»: Եվ նա արդեն շատ բան է արել դրա համար: Թուրքիան գործարկել է ստորջրյա Եվրասիական թունելը, որը միացնում էր Ստամբուլի եվրոպական և ասիական հատվածները, բացվել է նոր օդանավակայան, իսկ Բոսֆորի վրայով կառուցվում է երրորդ կամուրջը: Անկարան մտադիր է արդիականացնել իր երկաթուղիները և միանգամից երեք նավահանգիստները՝ Մերսին և Չանդարլի-է-Տե-Աեյան Արևելյան Միջերկրական ծովում և Ֆիլիոսը Սև ծովում:
Բայց այս ամենը հսկայական ներդրումներ է պահանջում հենց Չինաստանից, և այդ պատճառով նախագահ Էրդողանը Լեռնային Ղարաբաղում ապացուցել է իր վճռականությունը գործընկերների աչքում Թուրքիայի ազգային շահերը խթանելու հարցում: Կոնկրետ ի՞նչ է տալու նրան «Միջին միջանցք»-ը:
Առաջին հերթին, «Նոր մետաքսի ճանապարհ» նախաձեռնությանը մասնակցելը նշանակում է չինական ներդրումներ Թուրքիայում, ինչի հարցում Պեկինը առանձնապես ժլատ չէ: Ասիայից դեպի Եվրոպա տրանսպորտային միջանցքը կնպաստի այդ երկրի տարածաշրջանների զարգացմանը: «Միջին միջանցքի» իրականացումը թույլ կտա Անկարային դառնալ տարածաշրջանային խոշոր առևտրային հանգույց և դիվերսիֆիկացնել Թուրքիայի տնտեսությունը խլելով Ռուսաստանից տարանցիկ հոսքերի մի մասը: Ինչու՞ Մոսկվան չի մտածել այս ամենի մասին։
Միանգամայն անհասկանալի է 2018 թվականին հպարտորեն ստորագրված Կասպից ծովի իրավական կարգավիճակի մասին կոնվենցիան, քանի որ 2020 թվականին տեսանելի եղավ, թե ինչպես է Ադրբեջանը, Թուրքիայի օգնությամբ «գլորում» Հայաստանին Լեռնային Ղարաբաղում: Եվ հիմա Ռուսաստանը ունի ևս մեկ արհեստական ստեղծված խնդիր հարավային թևում:
Արսեն Զոհրաբյան
Pressmedia.am